سازهای سنتی ایرانی یکی از دستاوردهای فرهنگی و هنری این کشور محسوب می‌شوند. در این میان، سازهای تار و سه تار به عنوان دو ساز محبوب و متداول در موسیقی سنتی ایران بسیار شناخته شده‌اند. در این مقاله، به معرفی دقیق این دو ساز پرداخته و تفاوت‌های بین آنها را بررسی خواهیم کرد.
۱. ساز تار:
ساز تار یکی از قدیمی‌ترین سازهای موسیقی در ایران است و دارای تارهایی است که به واسطه یک پلکان به چوبی متصل می‌شوند. تعداد تارهای ساز تار معمولاً شش تا هفت تار است، اما در برخی نواحی ممکن است بیشتر یا کمتر از این تعداد باشد.
صدای ساز تار از طریق جنبش انگشتان بر روی تارها و با استفاده از شیوه‌های مختلف قابل تولید است. در حالت معمول، سازنده تار در طول تارها سیم‌هایی را قرار می‌دهد که باعث می‌شود صدای تار برخوردی با این سیم‌ها تولید شود. این سیم‌ها به عنوان نیش برای جنبش انگشتان استفاده می‌شوند. علاوه بر این، ساز تار دارای پرده‌هایی است که برای تنظیم و تغییر زمانی که صدا برخورد می‌کند، استفاده می‌شود.
۲. ساز سه تار:
ساز سه تار نیز از سازهایی است که در موسیقی سنتی ایران استفاده می‌شود. این ساز دارای سه تار است که به واسطه یک پلکان به چوبی متصل می‌شوند. همچنین، ساز سه تار دارای یک صفحه‌ی چوبی است که به عنوان صفحه نواختن عمل می‌کند.
ساز سه تار نیز مانند ساز تار، توسط انگشتان نواخته می‌شود. با جنبش انگشتان بر روی تارها، صدا به وجود می‌آید. تفاوت اساسی ساز سه تار با ساز تار در تعداد تارها و نحوه نواختن آن است. صدای این ساز نیز از طریق برخورد تارها با سیم‌هایی تولید می‌شود که در طولساز سه تار قرار داده شده‌اند. این سیم‌ها به عنوان نیش برای جنبش انگشتان استفاده می‌شوند و امکان تنظیم و تغییر صدا با استفاده از پرده‌های ساز نیز وجود دارد.
تفاوت‌ها ساز سه تار و ساز تار در چیست:
اگرچه ساز تار و ساز سه تار در بسیاری از جنبه‌ها شباهت دارند، اما تفاوت‌های قابل توجهی نیز بین آنها وجود دارد. در زیر به برخی از این تفاوت‌ها اشاره خواهیم کرد:
۱. تعداد تارها:
تفاوت اصلی بین ساز تار و ساز سه تار در تعداد تارها است. ساز تار معمولاً دارای شش تا هفت تار است، در حالی که ساز سه تار دارای سه تار است. این تفاوت در تعداد تارها تأثیر زیادی بر روی نحوه نواختن و صدای تولید شده توسط هر ساز دارد.
۲. نحوه نواختن:
در ساز تار، نوازنده با استفاده از انگشتان خود بر روی تارها حرکت کرده و با برخورد تارها با سیم‌ها صدا را تولید می‌کند. در ساز سه تار نیز، نوازنده با جنبش انگشتان خود بر روی تارها صدا را تولید می‌کند، اما به دلیل تعداد کمتر تارها و نحوه نواختن متفاوت، صدای ساز سه تار با ساز تار تفاوت دارد.
۳. استفاده از صفحه نواختن:
ساز سه تار دارای یک صفحه‌ی چوبی است که به عنوان صفحه نواختن عمل می‌کند. این صفحه می‌تواند به صورت پهن و صاف یا خمیده باشد و به نوازنده امکان می‌دهد بر روی آن با انگشتان خود حرکت کند و صدا را تنظیم کند. در ساز تار، صفحه نواختن وجود ندارد و نوازنده صدا را صرفاً با جنبش انگشتان بر روی تارها تولید می‌کند.
۴. تنظیم صدا:
در ساز تار و ساز سه تار هر دو، امکان تنظیم صدا وجود دارد. در ساز تار، این تنظیم با استفاده از پرده‌های ساز انجام می‌شود. در ساز سه تار نیز، صفحه نواختن بر روی سیم‌ها به عنوان یک پرده عمل می‌کند و تنظیم صدا را ممکن می‌سازد.
سازهای تار و سه تار به عنوان دو ساز مشهور در موجود موسیقی سنتی ایران بسیار مهم هستند. ساز تار با تعداد تارهای بیشتر و نوازش با استفاده از انگشتان بر روی تارها، صداهای غنی و پیچیده‌تری تولید می‌کند. از طرف دیگر، ساز سه تار با تعداد کمتری تار و استفاده از صفحه نواختن، صداهای ساده‌تر و ملودیک‌تری را ایجاد می‌کند. در ضمن، ساز تار به عنوان یک ساز اصیل و پایه‌ای در موسیقی ایران محسوب می‌شود و در انواع موسیقی سنتی و بیشتر سبک‌های ایرانی قابل شنیدن است. از طرف دیگر، ساز سه تار به طور خاص در موسیقی کلاسیک و نواحی خاصی از ایران استفاده می‌شود. توجه داشته باشید که توضیحات فوق تنها یک مقدمه کوتاه در مورد سازهای تار و سه تار است و هر کدام از این سازها دارای تاریخچه، نحوه نواختن، تقنیات و سبک‌های مختلفی هستند که می‌توانند به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرند.